υποθαλάσσιες πόλεις

Η κατάκτηση του διαστήματος πριν από 40 χρόνια δημιούργησε έναν ενθουσιασμό σε όλο τον κόσμο και προσδοκίες για ένα πραγματικά «φουτουριστικό» μέλλον. Την ίδια περίοδο όμως, οι επιστήμονες άρχισαν να πειραματίζονται με την υποθαλάσσια διαβίωση, με στόχο να κτίσουν ολόκληρες πόλεις στο βυθός της θάλασσας.

Το υποβρύχιο σπίτι στη Φλώριδα

Στη Φλώριδα έχει στηθεί ένα υποβρύχιο σπίτι - εργαστήριο σε βάθος είκοσι μέτρων. Το «Aquarius» βρίσκεται 14 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των νησιών Κι Λάργκο, στο Εθνικό Θαλάσσιο Καταφύγιο Φλόριντα Κις. Αποτελεί εργαστήριο των επιστημόνων που μελετούν τα κοράλλια, ενώ η παραμονή τους φτάνει έως και τις δέκα ημέρες.

Η φιλοσοφία του «Aquarius» θυμίζει αναποδογυρισμένο ποτήρι σε μία μπανιέρα γεμάτη με νερό. Το εργαστήριο που καταδύθηκε πριν από 16 χρόνια, δεν έχει πόρτες και οι επιστήμονες και οι επισκέπτες κατεβαίνουν με στολή δύτη και εισέρχονται στην κατασκευή, η οποία δεν πλημμυρίζει απλά γιατί υπάρχει ο εγκλωβισμένος αέρας στο χώρο.

Στον μικροσκοπικό διάδρομο οι επισκέπτες βγάζουν τη στολή τους, κάνουν ένα ντους και στη συνέχεια φορούν τα κανονικά ρούχα. Λίγα βήματα πιο εκεί βρίσκεται η κύρια καμπίνα, ένας συνδυασμός εργασιακού χώρου και σπιτιού, που είναι εξοπλισμένος με φούρνο μικροκυμάτων, ψυγείο, νεροχύτη, τηλέφωνο, Ίντερνετ και ένα τραπέζι. Πίσω από το διαχωριστικό υπάρχουν έξι κουκέτες για αντίστοιχο αριθμό ατόμων.

Το «Aquarius» έχει 14 μέτρα μήκος, 3 μέτρα πλάτος και ζυγίζει 85 τόνους. Οι θαλάσσιοι βιολόγοι μένουν συνήθως δέκα μέρες και ζουν κανονικά την καθημερινότητά τους καθώς εργάζονται, κοιμούνται, τρώνε, τηλεφωνούν, γράφουν e-mail, πραγματοποιούν τηλεδιασκέψεις χωρίς να χρειαστεί ν' ανέβουν ούτε για μία φορά στην επιφάνεια.

Πολλοί από τους επισκέπτες του υποβρύχιου εργαστηρίου - σπιτιού έχουν δηλώσει πως αισθάνονται ευφορία καθ' όλο το διάστημα που διαμένουν εκεί. Όπως, όμως εξηγούν οι υπεύθυνοι του εγχειρήματος, αυτό το αίσθημα ευφορίας οφείλεται στο συνδυασμό αζώτου και οξυγόνου.

«Είναι σαν έχει πιει κανείς ένα ποτήρι κρασί» δήλωσε ο Γκρέγκορι Στόουν, Βιολόγος από το Aquarium της Νέας Αγγλίας στη Βοστόνη.

Όμως, πάνω απ' όλα αυτή η ευφορία έχει να κάνει, ότι το «Aquarius» είναι προς το παρών το τελευταίο απομεινάρι ενός μεγαλειώδους οράματος.

Η κατάκτηση του Διαστήματος και της Θάλασσας

Στα μέσα του εικοστού αιώνα οι άνθρωποι ονειρεύονταν τόσο την κατάκτηση του Διαστήματος όσο και την κατάκτηση της Θάλασσας.

Ένα χρόνο πριν ο Ρώσος κοσμοναύτης Γιούρι Γκαγκάριν κάνει την πρώτη περιστροφή γύρο από τη Γη, ο Γάλλος Ζακ Πικάρντ «καταδύθηκε» με το υποβρύχιό του σε βάθος 10.911 μέτρα στις Μαριάνες στον Ειρηνικό Ωκεανό, το πιο βαθύ σημείο όλων των Ωκεανών.

Τα σενάρια των φιλόδοξων και των οραματιστών προέβλεπαν υποβρύχιες κρουαζιέρες, εξόρυξη μεταλλευμάτων έως και υποβρύχια πυρηνικά εργοστάσια. «Και μόνο από περιέργεια θα έπρεπε να εξερευνήσουμε τους Ωκεανούς», είχε πει σε ομιλία του ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζον Κένεντι, συμπληρώνοντας: «Η επιβίωση μας ίσως να εξαρτάται από αυτό».

Τα προβλήματα του αέρα

Η κατάδυση ενός ανθρώπου, ακόμη και με επαρκή οξυγόνο, πάντα θα έχει και μικροπροβλήματα. Για κάθε μέτρο κατάδυσης, το σώματα δέχεται ενάμιση τόνο επιπλέον πίεση, με αποτέλεσμα να εισέρχονται διάφορα αέρια (π.χ. άζωτο) στο αίμα. Εάν ο δύτης αναδυθεί γρήγορα στην επιφάνεια, το αίμα του θα γεμίσει φυσαλίδες από τα αέρια, όπως το ανθρακικό στα αναψυκτικά, με τον κίνδυνο να προκαλέσουν εμβολές. Ένας δύτης που βρίσκεται σε βάθος είκοσι μέτρων - όσο είναι και το βάθος του «Aquarius» - για 80 λεπτά, έχει συγκεντρώσει σημαντική ποσότητα αερίων στο αίμα του. Εάν παραμείνει για περισσότερη ώρα, θα πρέπει κατά την ανάδυση να κάνει διαλείμματα, προκειμένου ν' αφήσει το σώμα του ν' αποσυμπιεστεί και να αποβάλλει τα αέρια.

Όσο περισσότερο χρόνο παραμείνει στο μεγάλο βάθος, τόσο περισσότερο άζωτο απελευθερώνεται στο αίμα και ως εκ τούτου χρειάζεται μεγαλύτερο χρόνο για να επιστρέψει στην επιφάνεια. Κάποια στιγμή το σώμα θα έχει απορροφήσει όλα τα αέρια, που αναλογούν στο αντίστοιχο βάθος. Σε αυτό το σημείο, ο χρόνος αποσυμπίεσης είναι πλέον σταθερός. Έτσι, ο δύτης μπορεί να παραμείνει για όσο διάστημα θέλει στο βυθό, χωρίς περεταίρω επιπτώσεις.

Βάση αυτής της γνώσης ονειρεύτηκαν οι επιστήμονες υποβρύχιους σταθμούς, των οποίων οι κάτοικοι θ' ανέβαιναν στην επιφάνεια λίγες φορές τον χρόνο. Χάρη σε αυτούς τους «διαστημικούς σταθμούς του Εσωτερικού Κόσμου» όπως τ' αποκαλούσαν, θα μπορούσε ο άνθρωπος να εποικίσει τους βυθούς των θαλασσών.

«Αύριο κιόλας θα μπορεί ένας άποικος να βλέπει μέσα από τη μάσκα του το υποβρύχιο αγρόκτημά του», προέβλεπε ο Βέλγος δύτης, Ρόμπερτ Στενουίτ.

Το εγχείρημα του Κουστό

Το 1962 ο Ζακ Υβ Κουστό δοκίμασε ένα πρωτοποριακό εγχείρημα στ' ανοιχτά των γαλλικών ακτών στη Μασαλία. Στις 14 Σεπτεμβρίου εκείνης της χρονιάς καταδύθηκαν σ' έναν ειδικά διαμορφωμένο ατσάλινο θάλαμο το «Conshelf I», οι συνεργάτες του Κουστό, Αλμπέρ Φαλκό και Κλοντ Γεσλί, οι οποίοι έμειναν στο χώρο αυτό για μία εβδομάδα.

Ο θάλαμος είχε μήκος 5 μέτρα και ύψος 2,5 και βρισκόταν σε βάθος 10 μέτρων. Οι δύο αυτοδύτες είχαν καθαρό αέρα μέσω ενός σωλήνα, που έφτανε μέχρι τη στεριά, ενώ η θέρμανση προέρχονταν από υπέρυθρες ακτινοβολίες. Εξήνα άτομα ήταν επιφορτισμένα για να επιβλέπουν την ασφάλεια των δύο αντρών, ενώ ένας γιατρός καταδύοταν δύο φορές την ημέρα για να ελέγξει τις επιπτώσεις της υποθαλάσσιας πίεσης στο σώμα και την υγεία τους. Η μόνη διασκέδαση για τον Φαλκό και τον Γεσλί ήταν ένα πικάπ και μία κιθάρα.

Χάρη σε αυτό το εγχείρημα της ομάδας του Κουστό γνωρίζουμε σήμερα ότι σε όσο μεγαλύτερο βάθος βρίσκεται ένας άνθρωπος, τόσο πιο βαθιά γίνεται η φωνή του, εξαιτίας της πίεσης που ασκείται στις φωνητικές του χορδές, ενώ μειώνονται η αίσθηση της γεύσης και η δυνατότητα του ανθρώπου να σφυρίξει.

Κερδίζοντας το παγκόσμιο ενδιαφέρον

Ήταν τόσο μεγάλος ο αντίκτυπος από την επιτυχία του «Conshelf I», ώστε αμέσως ξεκίνησε η δραστηριοποίηση και άλλων κρατών στον τομέα αυτό. Για τις επόμενες δύο δεκαετίες κατασκευάστηκαν και τέθηκαν σε λειτουργία 65 υπόγειες κατοικίες - εργαστήρια σε βάθος από 5 έως 300 μέτρα.

Περίπου 800 αυτοδύτες έχουν μείνει σε αυτά τα υποθαλάσσια σπίτια, για χρονικό διάστημα που έφτανε μέχρι και δύο μήνες, χωρίς ν' ανέβουν στην επιφάνεια. Ακόμη και χώρες που δεν είχαν πρόσβαση στη θάλασσα, όπως η Τσεχοσλοβακία πειραματίστηκε με τις υποθαλάσσιες κατοικίες.

Μία από τις πιο περίεργες κατασκευές ήταν η «λαστιχένια σκηνή», που κατασκεύασαν Αμερικανοί ερευνητές το 1964, η οποία τοποθετήθηκε κοντά στις Μπαχάμες σε βάθος 140 μέτρων. Ωστόσο, οι αυτοδύτες που διέμειναν στη «λαστιχένια σκηνή» άντεξαν μόλις δύο ημέρες, καθώς τα μεγάλα ψάρια που κυνηγούσαν στην περιοχή, έπεφταν στην κυριολεξία πάνω τους, ρίχνοντάς τους από το κρεβάτι.

Ένα από τα πιο φιλόδοξα προγράμματα ήταν το «Sealab», που χρηματοδοτήθηκε από το πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ. Συγκεκριμένα τοποθέτησαν τρία σπίτια - εργαστήρια στα πιο βαθιά σημεία των αμερικανικών ακτών και ήταν πλήρως εξοπλισμένα για την υποθαλάσσια ζωή, διαθέτοντας μηχανήματα υπερήχων και επεξεργασίας δεδομένων. Ταυτόχρονα η επικοινωνία και η μεταφορά βασικών ειδών πρώτης ανάγκης, φαγητού, ταχυδρομείου και εργαλείων γίνονταν με τη βοήθεια ενός δελφινιού, του Τάφι. Επιπλέον, ορισμένοι από τους «ενοίκους» των «Sealab» είχαν φροντίσει να εξοπλιστεί το υποθαλάσσιο σπίτι με χαλιά, τηλεόραση, στεγνωτήριο ρούχων και καταψύκτες. Φυσικά διέθεταν μπάνιο και τουαλέτες.

Επιπλέον, προκειμένου να διευκολυνθεί η αποσυμπίεση στην άνοδο για τους αυτοδύτες, οι επιστήμονες έριχναν στο τέλος της διαμονής τεχνητά την πίεση. Η διαδικασία αυτή διαρκεί στο «Aquarius» περίπου 17 ώρες.

Στο εγχείρημα των υποθαλάσσιων σπιτιών μπήκε και η NASA, η οποία χρηματοδότησε μέρος του «Aquarius», ενώ πολύ συχνά οι αστροναύτες διέμεναν εκεί προκειμένου να προετοιμαστούν για το διαστημικό τους ταξίδι. Οι συνθήκες κάτω από την θάλασσα θυμίζουν πάρα πολύ τις συνθήκες στο διάστημα, ειδικότερα εξαιτίας της έλλειψης φωτός και οξυγόνου, ενώ η αίσθηση της απομόνωσης είναι εξίσου έντονη.

Μάλιστα, οι δύο πλευρές ήρθαν σε άμεση επαφή όταν τον Αύγουστο του 1965, ο αστροναύτης, Γκόρντον Κούπερ από το διαστημόπλοιο «Gemini 5» συνομίλησε μέσω ασυρμάτου με τον συνάδελφό του Σκοτ Κάρπεντερ στο «Sealab 2». Ο Κούπερ βρισκόταν εκείνη τη στιγμή σε τροχιά γύρω από της Γη σε ύψος 240 χιλιομέτρων, ενώ ο Κάρπεντερ ανοιχτά των ακτών της Καλιφόρνια σε βάθος 62 μέτρων.

Ωστόσο, η υποθαλάσσια έρευνα άρχισε να χάνει υποστήριξη, εξαιτίας ενός θανατηφόρου ατυχήματος το 1969, του μεγάλου κόστους συντήρησης - το οποίο φτάνει και τα 10.000 δολάρια την ημέρα - και κυρίως γιατί ο μεγάλος πρωταγωνιστής ήταν τα διαστημικά ταξίδια.

Τα νέα σχέδια για τα υποθαλάσσια σπίτια

Μετά όμως, από αρκετά χρόνια υποτονικής δραστηριότητας, η υποθαλάσσια διαβίωση φαίνεται να ξανακερδίζει έδαφος. Πρόσφατα, ο καθηγητής Θαλάσσιας Βιολογίας στο πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, Ρίτσαρντ Κούπερ, ο οποίος ειναι και ιδρυτής της Οργάνωσης για την προώθηση της Μελέτης των Ωκεανών, πέτυχε να πάρει χρηματοδότηση για ένα πρόγραμμα κατασκευής ενός διόροφου σπιτιού - εργαστηρίου, το οποίο θα τοποθετηθεί σε βάθος σαράντα μέτρων σε τροπική θάλασσα και θα μπορεί να φιλοξενήσει έως και σαράντα αυτοδύτες.

Στα μακροπρόθεσμα σχέδια του καθηγητή Κουπερ υπάρχει όμως, ένα πολύ πιο φιλόδοξο σχέδιο. Πρόκειται για την κατασκευή ενός Σταθμού Μεγάλου Βάθους, ο οποίος θα βρίσκεται 180 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ανοιχτά των ακτών της Νέας Αγγλίας. Το «Ocean Base One» θα αποτελείται από δύο καμπίνες. Στην πρώτη θα επικρατούν συνθήκες αντίστοιχες με την επιφάνεια της Γης, οι οποίες θα επιτρέπουν την παραμονή λίγων ημερών. Στη δεύτερη καμπίνα θα επικρατούν συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος: Ατμοσφαιρική πίεση 19 Bar. Η αποσυμπίεση των αυτοδυτών για την επιστροφή τους στην επιφάνεια θ' απαιτεί επτά ημέρες.

Το κόστος του «Ocean Base One» υπολογίζεται στα 50 με 70 εκατομμύρια δολάρια, θα έχει έκταση 370 τ.μ. και θα περιλαμβάνει χώρους διαμονής και εργασίας, όπου θα μένουν 60 άνθρωποι.

Μία βάση τέτοιου μεγέθους, έχοντας τη δυνατότητα να φιλοξενήσει έναν σημαντικό αριθμό ατόμων μπορεί πραγματικά ν' ανοίξει το δρόμο για την κατάκτηση του βυθού των θαλασσών. Η κατασκευή αποικιών και πόλεων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας μοιάζει πλέον εφικτή.

www.kathimerini.gr με πληροφορίες από Spiegel